مصاحبه خبرنگار بی بی سی با شیخ زکزاکی رهبر شیعیان نیجریه

مصاحبه مارک لوبل خبرنگار بی‌بی‌سی در کادونا در تاریخ  پنج شنبه 10 مه 2012 - 21 اردیبهشت 1391

"این مصاحبه بدون تغییر از سایت بی بی سی درج شده است"

در حالی که گروه تندرو سنی موسوم به "بوکو حرام" [به معنی تحصیل حرام] در نیجریه خبرساز شده است، یک گروه اسلام‌گرای شیعه نیز موجب نگرانی‌ برخی افراد شده است.

تاخت اسب‌ها در مجموعه فیلم‌سازی که به بازدیدش آمده‌‌ایم، شن‌های صحرا بر زمین چرخ می‌خورند.

بر دیوارهایی به رنگ روشن جنگ‌افزارهایی از جنس چوب و نی آویخته است؛ این همه برای بازتاب انقلاب اسلامی جسورانه‌ای که در قرن ۱۹ در اینجا به وقوع پیوست بازسازی شده‌اند.

من شاهد اینم که جنبش اسلامی عمدتا شیعه نیجریه به چه درایت رسانه‌ای بالایی رسیده است.

درون مجموعه عده‌ای مشغول دوبله هستند.

فیلم‌های مستند ستایش‌آمیز درباره رهبران مذهبی به زبان محلی هواسایی ترجمه می‌شود و هر ماهه صدها نسخه دی‌وی‌دی به مردم مشتاق محلی فروخته می‌شود.

بیش از دو دهه است که این جنبش روزنامه‌ای پرخواننده دارد و گفته می‌شود که به زودی نیز رادیوی هواسایی اینترنتی‌شان روی موج‌های اصلی کشور می‌رود و شبکه‌ای تلویزیونی نیز راه‌اندازی خواهد شد.

در حالی که همه توجه‌ها به گروه سنی بوکو حرام، که به دنبال برقراری حکومت اسلامی در نیجریه است، جلب شده، جنبش اسلامی شیعه که قبلا اعضای اندکی داشت به سرعت رشد کرده است.

الهام از ایران

برخی نگرانند که این گروه به واسطه بی توجهی قدرت حاکم بیشتر رشد کند.

شیخ ابراهیم زکزاکی، رهبر جنبش، حوالی زمان انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ شیعه شد.

وقایع ایران او را به امکان یک رستاخیز اسلامی مشابه در نیجریه امیدوار کرد.

از آن پس او بیشتر و بیشتر در بنای حکومتی اسلامی در نیجریه مصمم شده است.

او هرچند دریافت کمک از ایران را انکار می‌کند، اما از مخالفان پرشور آمریکاست است.

وقتی که این رهبر مذهبی ریش سفید را در لباس سنتی دیدم مسن‌تر از ۵۷ سالی که دارد به نظر می‌رسید و به دولتمرد بلندپایه‌ای آرام و صمیمی شبیه بود. او با لبخند گفت که صدها هزار پیرو دارد.

با هم بر قالی صورتی و سفید و قرمز او نشستیم و تصویری از رهبر انقلاب ایران، آیت‌الله خمینی، با تاج گلی به دورش فراسوی ما را می‌نگریست.

اما پیروان او، از جمله شیخ زکزاکی، با دقت نظاره‌گر تحولات امروز ایرانند.

ایالات‌متحده و اسرائیل به رغم اصرار ایران بر غیرنظامی بودن برنامه هسته‌ایش، این کشور را به واسطه هراس از ساخت سلاح هسته‌ای تهدید به حمله کرده‌اند.

از شیخ پرسیدم که آیا حمله به ایران تاثیری هم بر نیجریه خواهد داشت؟

او گفت: "نه فقط در نیجریه، که در تمامی جهان".

شیخ زکزاکی توضیحی نمی‌دهد که چه خواهد شد، اما افزود: "این که این اثر چه قدر باشد، بستگی به این دارد که به چه جاهایی حمله شود".

حامیان پرنفوذ

طی ملاقاتمان، ابهامات برخی پاسخ‌های شیخ زکزاکی نه تنها جایی برای تفسیر در بعضی از اظهاراتش باز می‌گذارد، که این تصور را نیز پیش می‌آورد که او چیزی دارد که می‌خواهد پنهانش کند، البته شاید هم دلیل آن عدم اطمینان و اعتماد او به رسانه ها باشد. او هم بطور جداگانه گفتگویمان را ضبط کرد تا قول خلافی از او نقل نشود.

شیخ زکزاکی در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به مدت ۹ سال زندانی سیاسی بود و حکومت‌های نظامی متوالی او را به نافرمانی مدنی متهم می‌کردند.

هوادارانش در طول دهه‌های اخیر درگیر برخوردهایی خشن با دولت بوده اند و هم اکنون ۱۲۰ نفر از هواداران او در زندان به سر می‌برند. محمد کبیر عیسی، تحلیلگر سیاسی، می‌گوید آنان به خطری واقعی بدل شده‌اند.

آقای عیسی، که پژوهشگر ارشد دانشگاه احمدو بلو است، این جنبش را "دولتی درون دولت" می‌نامد.

او می‌گوید: "می‌توانم بگویم دستگاه او تمرینات آمادگی نظامی برگزار می کند.اما شما وقتی تمرین نظامی می کنید که انتظار اتفاقات به خصوصی را می‌کشید".

شیخ زکزاکی به من گفت که جنبش اسلامی صدها نفر را برای اداره و حفظ نظم برنامه‌ها تعلیم داده است، اما این امر را مشابه آموزش کاراته به نوجوانان پیشاهنگ دانست.

آقای عیسی همچنین مدعی است که اعضای جنبش او اینک نقش‌های پرنفوذتری در جامعه به دست ‌آورده اند.

او می‌گوید: "به عنوان مثال خبر دارم که هواداران او در ارتش استخدام می‌شوند و به استخدام پلیس درمی‌آیند. او آدم‌هایی در سرویس‌های امنیتی هم دارد".

سعیدو آدامو، سخنگوی دولت محلی ایالت کادونا، می‌گوید نمی‌تواند حضور اعضای جنبش اسلامی در نیروهای پلیس، ارتش و سرویس‌های امنیتی را تایید کند، اما می‌افزاید امیدوار است اگر چنین حضوری واقعیت دارد عضویتشان در آن جنبش اثری بر وفاداریشان به دولت نگذارد.

حزب سیاسی؟

همچنین رابطه دولت با جنبش نیز در مسالمت‌آمیز ماندن رویکردشان موثر است.

شهو ثانی، فعال برجسته حقوق بشر، که برای آزادی شیخ زکزاکی در دوران حبسش کوشیده است، می‌گوید دولت هم باید سهم خود را در خشونت‌های اخیر گروه بوکو حرام بپذیرد. آنان در پی انتقام‌گیری بابت مرگ رهبرشان محمد یوسف هستند که سال ۲۰۰۹ در بازداشت پلیس درگذشت.

به گفته آقای ثانی "اگر دولت همان میزان از قساوت و کشتار فراقانونی را که علیه گروه بوکو حرام به کار گرفت درباره جنبش اسلامی اعمال کند، شاید به خشونتی میلیون‌ها بار شدیدتر بربخوریم، چرا که اعضای جنبش اسلامی آموزش‌دیده و سازمان‌یافته‌اند".

دولت نیجریه می‌گوید به رغم این که بوکو حرام گروهی ناشناخته و با خواسته های غیر واقع بینانه است، حاضر است با آن به گفتگو بنشیند.

در کادونا، زادگاه شیخ زکزاکی، بوکو حرام حملاتی را هم علیه نیروهای امنیتی و هم علیه شهروندان عادی ترتیب داده است.

وقتی برای بحث درباره بحران امنیتی جاری به دیدن پاتریک ابراهیم یاکوا، فرماندار کادونا رفتم او گفت می‌خواهد از ظرفیت‌های همه رهبران مذهبی برای حل فوری بحران بهره بگیرد.

از فرماندار پرسیدم که آیا به سراغ شیخ زکزاکی هم رفته‌اند.

او پاسخ داد: "ما می‌خواهیم به سراغ هر کسی که ممکن است برویم، مطمئنا دیر یا زود به او هم می‌رسیم".

در مقابل بعید به نظر می‌رسد که شیخ زکزاکی آماده تعامل با فرماندار باشد.

او در مصاحبه‌مان این نکته را گفت که اگر نظام سیاسی کارا بود ممکن بود ورود به فرآیندهای سیاسی و تشکیل حزب را مد نظر قرار دهد.

اما به گفته او، ساختار فعلی کار نمی‌کند.

او نظام سیاسی حاکم را بابت ناامنی‌های جاری مقصر می‌داند و اصرار داشت که بوکو حرام زاییده "غربی‌های تشنه نفت" است. غربیانی که به گفته او سرویس‌های امنیتی نیجریه را برای ارتکاب جنایاتی فجیع به کار می‌گیرند.

او با شدت و حرارت گفت: "نیروهای امنیتی خودشان پشت این قضیه‌اند"

"چیزی به عنوان بوکو حرام وجود ندارد. تا به حال یک نفر را هم ندیده‌ام که خودش را عضو بوکو حرام بداند. دشمنان ما از خارج می‌آیند و آنهایند که پشت این بمب‌گذاری‌ها هستند".

این نظریه درباره بوکو حرام خلاف شواهد و مستنداتی است که از وجود واقعی بوکو حرام حکایت می‌کنند. پاسگاه‌‎های پلیس و پادگان‌های ارتش گاه به گاه مورد حمله‌شان قرار می‌گیرند و برخی اعضای ارشدشان هم به بازداشت حکومت درآمده‌اند.

شهر در امن و امان است

تحلیلگران امور نفتی می‌گویند ناآرامی آخرین چیزی است که غرب برای نیجریه می‌خواهد.

با این حال هواداران و پیروان شیخ زکزاکی، پیر و جوان، با اطمینان می گویند که با نظر او درباره علت ناآرامی‌ها موافقند. آنان از گسترش اسلامی که زکزاکی تبلیغ می‌کند، نه فقط در نیجریه، که در کل آفریقا حمایت می‌کنند.

در یکی از جلسات هفتگی قرآن شیخ زکزاکی هزاران نفر از آنان را دیدم. زنان در جامه‌هایی سیاه در یک سو، و مردان با لباس‌هایی روشن در سوی دیگر. همه آرام و مشتاق به نظر می‌رسیدند.

به نظر نمی‌رسد که این جنبش خطری نزدیک برای دولت یا مردم نیجریه باشد.

اما با توجه به پیروی جنبش از قدرت‌های خارجی از یک سو و نفرت از بخش‌هایی از غرب که متحدان نزدیک دولت کنونی هستند از سوی دیگر، ثبات وضعیت همچنان متزلزل خواهد ماند.

لینک این مصاحبه در سایت بی بی سی

http://www.bbc.com/persian/world/2012/05/120510_l45_zakzaky_nigeria_iran